Μέτρα προστασίας και ηλεκτρική ασφάλεια

Οι εγκαταστάσεις πρέπει να κατασκευάζονται έτσι ώστε να διασφαλίζουν την ελαχιστοποίηση των κινδύνων που απειλούν τον εξοπλισμό, τις συσκευές, τα περιουσιακά στοιχεία, αλλά κυρίως τους ανθρώπους. Στο πλαίσιο αυτό, οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι προστασίας έναντι ηλεκτροπληξίας είναι σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ 60364 (Μέρος 4, κεφ. 41):

•    Γείωση Προστασίας
Συνίσταται στη σύνδεση όλων των μεταλλικών κελυφών των συσκευών ή μηχανών, τα οποία δεν αποτελούν μέρος της ηλεκτρικής εγκατάστασης, με τον αγωγό προστασίας (χρώματος κιτρινοπράσινου), ο οποίος καταλήγει στον κύριο ακροδέκτη γείωσης της ηλεκτρικής εγκατάστασης. Η γειωμένη συσκευή (σε αντίθεση με τη μη γειωμένη) προκαλεί σε περίπτωση ηλεκτρικού σφάλματος πτώση ή τήξη της ασφάλειας της γραμμής τροφοδοσίας, διακόπτοντας άμεσα την παροχή ρεύματος.

•    Εφαρμογή ισοδυναμικών συνδέσεων
Ισοδυναμική σύνδεση ονομάζεται η σύνδεση όλων των μεταλλικών στοιχείων ενός κτιρίου, μέσω αγωγών 6mm2 που καταλήγουν στο σύστημα γείωσης της εγκατάστασης, ώστε δάπεδα, τοίχοι, περιβλήματα να βρίσκονται στο ίδιο δυναμικό. Εφαρμόζεται κυρίως σε κουζίνες και λουτρά.

•    Αυτόματος Διακόπτης Διαρροής (ΑΔΔ) – Residual Current Device (RCD)
Ο αυτόματος διακόπτης διαρροής (γνωστός και ως αντιηλεκτροπληξιακός διακόπτης) παρακολουθεί το ρεύμα διαρροής ως προς τη γη και όταν αυτό υπερβεί μία προκαθορισμένη τιμή, συνήθως 30mA, τότε διακόπτει το κύκλωμα σε όλους τους πόλους. Ο ΑΔΔ συμπληρώνει και βελτιώνει την προστασία που προσφέρει η γείωση. Συνήθως τοποθετείται μέσα στους πίνακες διανομής αμέσως μετά τον γενικό διακόπτη και τις γενικές ασφάλειες ώστε να προστατεύει όλα τα κυκλώματα της εγκατάστασης. Εναλλακτικά, μπορεί να εγκατασταθεί εξωτερικά πάνω σε ρευματοδότη για να προστατεύει αποκλειστικά τη συσκευή και τα καλώδια που τροφοδοτούνται από αυτόν. Όταν ενεργοποιείται ο ΑΔΔ και αποκόπτεται η παροχή ρεύματος, τότε υπάρχει βλάβη, η οποία θα πρέπει να αποκατασταθεί πριν να επαναλειτουργήσει το κύκλωμα. Σε κάθε ΑΔΔ υπάρχει κομβίο ελέγχου (test button), μέσω του οποίου ελέγχεται η ορθή λειτουργία του μηχανισμού ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

•    Προστασία με περίβλημα ή περίφραξη
Τα περιβλήματα ή οι περιφράξεις καλύπτουν τα μέρη της ηλεκτρικής εγκατάστασης, του εξοπλισμού ή της συσκευής που βρίσκονται υπό τάση, με τρόπο που να μην είναι δυνατή η άμεση επαφή με αυτά.

•    Συσκευές διπλής μόνωσης
Η μέθοδος της διπλής μόνωσης εφαρμόζεται κυρίως σε μικρές οικιακές συσκευές και ηλεκτρικά εργαλεία. Η διπλή μόνωση εξασφαλίζεται συνήθως με επιπρόσθετο στρώμα μόνωσης και με ενίσχυση του πάχους της μόνωσης. Οι συσκευές με διπλή μόνωση έχουν στην πινακίδα του κατασκευαστή την ανάλογη σήμανση (δύο ομόκεντρα τετράγωνα).

•    Ηλεκτρική, γαλβανική απομόνωση
Εφαρμόζεται κατά κανόνα σε εργοτάξια ή σε μικρές προσωρινές εγκαταστάσεις και σε υπαίθριες εγκαταστάσεις (κήπους). Η ηλεκτρική συσκευή τροφοδοτείται μέσω μετασχηματιστή απομόνωσης (μονοφασικό ή τριφασικό) με λόγο μετασχηματισμού 1:1. Το δευτερεύον κύκλωμα του μετασχηματιστή απομόνωσης δεν έχει σύνδεση ούτε με το πρωτεύον ούτε με τη γη. Έτσι, σε περίπτωση επαφής με έναν από τους δύο αγωγούς του δευτερεύοντος, δεν κλείνει κάποιο κύκλωμα ώστε να υπάρχει ρεύμα διαρροής προς τη γη. Ωστόσο, κίνδυνος ηλεκτροπληξίας υπάρχει, αν κάποιος έρθει σε επαφή και με τα δύο άκρα του δευτερεύοντος κυκλώματος ταυτόχρονα.

•    Xαμηλή τάση λειτουργίας
Αναφέρεται στη χρήση τάσεων χαμηλότερων από 50V και βρίσκει εφαρμογή σε κυκλώματα ελέγχου, ηλεκτρικά παιχνίδια, συσκευές προσωπικής υγιεινής, ιατρικής φροντίδας κ.ά. που λειτουργούν με υποβιβασμένη τάση π.χ. 24, 12 ή 6V.

•    Εγκατάσταση σε μη αγώγιμο (μονωμένο) χώρο
Εξασφαλίζεται με εγκατάσταση των ηλεκτρικών συσκευών σε δάπεδο με μόνωση άνω των 50 kΩ για εναλλασσόμενες τάσεις μέχρι 500 V ή 100 kΩ για τάσεις άνω των 500 V. Αν οι συσκευές είναι κοντά σε τοίχους θα πρέπει και αυτοί εν μέρει να μονωθούν. Η ισοδυναμική σύνδεση των συσκευών αποκλείει την ύπαρξη διαφοράς δυναμικού σε δύο κελύφη που μπορεί να ακουμπήσει ένας άνθρωπος ταυτόχρονα.

•    Άμεση γείωση ή ουδετέρωση
Αφορά τον τρόπο γείωσης της εγκατάστασης που εφαρμόζεται στον μετρητή της ΔΕΗ

Οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις στο πλαίσιο της ηλεκτρικής ασφάλειας είναι εφοδιασμένες με διάφορα ηλεκτρομηχανικά στοιχεία και αυτοματισμούς απόζευξης που προστατεύουν από βραχυκυκλώματα ή υπερεντάσεις διακόπτοντας κάθε κύκλωμα που παρουσιάζει βλάβη.
Τα μέσα απόζευξης και διακοπής είναι απαραίτητα, επίσης, για τηναποσύνδεση του φορτίου από την ηλεκτρική παροχή για σκοπούς προστασίας και συντήρησης.

Η απόζευξη είναι η αποσύνδεση του φορτίου από την παροχή κάτω από ομαλές συνθήκες και πρέπει να γίνεται όταν το κύκλωμα δεν διαρρέεται από ρεύμα. Οι αποζεύκτες χρησιμοποιούνται για να εξασφαλίσουν ότι το κύκλωμα που ελέγχουν δεν πρόκειται να βρεθεί υπό τάση, ενώ έχει τεθεί εκτός λειτουργίας για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, π.χ. συντήρηση.

Η διακοπή είναι η αποσύνδεση του φορτίου από την παροχή είτε κάτω από ομαλές συνθήκες λειτουργίας, είτε κάτω από έκτατες συνθήκες ή συνθήκες βλάβης. Κάθε ηλεκτρική εγκατάσταση, ηλεκτρικό κύκλωμα ή ηλεκτρική συσκευή πρέπει να ελέγχεται από αποτελεσματικά μέσα διακοπής, σωστά εγκατεστημένα ώστε να αποτρέπουν ή να εξαλείφουν τον κίνδυνο. Όταν τα μέσα αυτά τοποθετούνται στην αρχή μιας ηλεκτρικής εγκατάστασης λειτουργούν ως γενικοί διακόπτες. Διακόπτες που εκτελούν λειτουργική διακοπή είναι π.χ. οι διακόπτες φωτισμού, ενώ συσκευές που εκτελούν διακοπή κάτω από συνθήκες βλάβης μπορεί να είναι οι μικροαυτόματοι διακόπτες κυκλώματος “Miniature Circuit Breakers” (MCB), αυτόματοι διακόπτες “Circuit Breakers”, οι ασφάλειες τήξης, οι αυτόματοι διακόπτες διαρροής ρεύματος (ΑΔΔ) κ.λπ.

Κάθε μέσο διακοπής πρέπει να σηματοδοτείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να καθορίζεται με ευκρίνεια το κύκλωμα ή το φορτίο που ελέγχει.
Τα μηχανήματα που μπορούν να προκαλέσουν ατύχημα, πρέπει να διαθέτουν διακόπτες έκτακτης ανάγκης (Μανιτάρι – Emergency Stop) π.χ. αναβατόρια, συστήματα συμπίεσης, ξυλουργικά μηχανήματα, μηχανήματα σε κρεοπωλεία, μεταφορικές ταινίες μεγάλου μήκους, σπαστήρες, αναμικτήρες κ.λπ.

Σε περιπτώσεις που τα μέσα απόζευξης ή διακοπής είναι μακριά από κάποιο μηχάνημα, πρέπει, κοντά σ’ αυτό, να τοποθετείται μέσο απόζευξης για μηχανική συντήρηση ή καθαρισμό. Το μέσο αυτό συστήνεται να είναι διακόπτης τύπου κλειδαριάς, έτσι ώστε να μην μπορεί άλλο πρόσωπο να ενεργοποιήσει το μηχάνημα χωρίς τη συγκατάθεση του συντηρητή.