Επιπτώσεις στην υγεία από την έκθεση στον αμίαντο

Οι βλαπτικές επιδράσεις του αμίαντου έχουν διαπιστωθεί τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1920, οπότε ο Βρετανός παθολόγος Dr. Cooke εξέτασε εργάτες που εκτίθεντο σε περιβάλλον σκόνης αμίαντου και ονόμασε την παρατηρούμενη ασθένεια του πνεύμονα "asbestosis". Σήμερα ο αμίαντος θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες καρκινογένεσης (κυρίως μεσοθηλίωμα και καρκίνος του πνεύμονα), στην περίπτωση που οι ίνες του εισχωρήσουν στον ανθρώπινο οργανισμό. Η διαπιστωμένη, πλέον, ενοχοποίησή του για καρκινογένεση έχει οδηγήσει πολλές χώρες στη λήψη αυστηρών μέτρων για τον περιορισμό της χρήσης του και τη σταδιακή πλήρη απαγόρευσή του.

Η άμεση και πρώτη επαφή με τον αμίαντο δεν προκαλεί εμφανή σημεία ασθένειας. Ωστόσο, η συνεχής έκθεση στις ίνες του αμίαντου που υπάρχουν στον αέρα και οι οποίες μπορεί να εισέλθουν στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση προβλημάτων υγείας. Μέσω του δέρματος δεν γίνεται απορρόφηση, η διείσδυση όμως ινών αμιάντου μπορεί να οδηγήσει σε τοπική εναπόθεσή τους κάτω από το δέρμα. Ο αμίαντος γίνεται επικίνδυνος για την υγεία όταν εισπνέονται υψηλές συγκεντρώσεις ινών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα άτομα που εργάζονται καθημερινά με τον αμίαντο και εκτίθενται σ' αυτόν συνεχώς μπορεί να υποστούν σοβαρές βλάβες στην υγεία τους. Έχει διαπιστωθεί ότι χρειάζονται από 10 έως 40 χρόνια για να εκδηλώσει κάποιος την ασθένεια μετά από την έκθεσή του στον αμίαντο. Φαίνεται ότι είναι σπάνιο κάποιος να εκδηλώσει μια τέτοια ασθένεια μετά από ένα επεισόδιο έκθεσής του σε μεγάλες ποσότητες ινών αμιάντου ή από έκθεσή του για μικρό χρονικό διάστημα σε μικρές ποσότητες. Εν τούτοις, επειδή η εκδήλωση των ασθενειών είναι άμεσα συνδεδεμένη και με την ευαισθησία του κάθε ατόμου, η έκθεση σε αμίαντο πρέπει πάντοτε να αποφεύγεται ή στις περιπτώσεις που δεν μπορεί να αποφευχθεί, αυτή θα πρέπει να μειώνεται στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο και οπωσδήποτε κάτω από τα όρια που θέτει η νομοθεσία. 

Γενικά, η πιθανότητα να αναπτύξουν οι άνθρωποι μία από τις ασθένειες, που σχετίζονται με τον αμίαντο, εξαρτάται από:

• Τον τύπο της ίνας του αμιάντου στον οποίο εκτίθενται. (Ο μπλε και ο καφέ αμίαντος είναι πιο επικίνδυνοι από το λευκό αμίαντο).
• Την ηλικία κατά την οποία εκτέθηκαν για πρώτη φορά.
• Τον αριθμό των ινών που εισπνέονται.
• Τον αριθμό και τη συχνότητα των περιστατικών έκθεσης.
• Το κάπνισμα.

Η σκόνη αμιάντου, υπό μορφή λεπτών σωματιδίων, ακόμα και μη ορατών με γυμνό μάτι, εισπνεόμενη, μπορεί να προκαλέσει βλάβη στους πνεύμονες. Σημειώνεται ότι τα προϊόντα που περιέχουν αμίαντο παρουσιάζουν κίνδυνο μόνο όταν ίνες αμιάντου ελευθερωθούν και αιωρηθούν ώστε να είναι εισπνεύσιμες. Οι βασικότερες ασθένειες που οφείλονται στον αμίαντο είναι:

Αμιάντωση (asbestosis): Είναι μορφή πνευμονοκονίασης που προκαλούν στους πνεύμονες οι ίνες του αμιάντου. Αποτελεί μία ασθένεια που οφείλεται αποκλειστικά στις ίνες του αμίαντου και συχνά αποκαλείται ασθένεια της σκόνης. Όταν οι πολύ μικρές και λεπτές ίνες του αμίαντου εισπνέονται, ένας αριθμός απ’ αυτές διαπερνά τους φυσικούς μηχανισμούς καθαρισμού του εισπνεόμενου αέρα και καταλήγει στις πνευμονικές κυψελίδες. Εκεί η παρουσία των ινών αυτών σηματοδοτεί μία αντίδραση με τον πνευμονικό ιστό. Ο συνήθως ελαστικός και μαλακός ιστός των πνευμόνων γίνεται σκληρός και ινώδης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άτομο σταδιακά να παρουσιάζει δυσκολία στην αναπνοή. Είναι μια πολύ σοβαρή εκφυλιστική και προοδευτική ασθένεια των πνευμόνων που τους καταστρέφει σταδιακά και έχει ως αποτέλεσμα μόνιμες αναπηρίες και ανεπάρκειες της αναπνευστικής λειτουργίας που χρήζουν εξειδικευμένης ιατρικής αντιμετώπισης. Η αμιάντωση δεν αποτελεί μορφή καρκίνου και συνήθως αναπτύσσεται σε άτομα που εκτίθενται σε υψηλές συγκεντρώσεις αμιάντου για μεγάλη χρονική περίοδο. Η τυπική λανθάνουσα περίοδος για την αμιάντωση είναι 10 – 20 χρόνια. 

Καρκίνος πνευμόνων: Ο καρκίνος του πνεύμονα ή “βρογχικό καρκίνωμα” δεν σχετίζεται αποκλειστικά με τον αμίαντο. Κυριότερη αιτία του είναι το κάπνισμα. Ωστόσο, ο αμίαντος είναι μια από τις συχνότερες αιτίες της εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές. Έχει αποδειχθεί ότι άτομα τα οποία έχουν εκτεθεί σε ίνες αμιάντου σε επαγγελματικούς χώρους, έχουν πενταπλάσια πιθανότητα από τον γενικό πληθυσμό να εκδηλώσουν καρκίνο στους πνεύμονες. Αντίστοιχα, οι καπνιστές αυξάνουν τον ίδιο κίνδυνο κατά 22 φορές. Όμως, ένας καπνιστής που εκτίθεται σε αμίαντο αυξάνει αυτόν τον κίνδυνο κατά 80 φορές. Ο χρόνος επώασης από την πρώτη έκθεση σε αμίαντο μέχρι την εμφάνιση του καρκίνου των πνευμόνων είναι περίπου 30 χρόνια.

Μεσοθηλίωμα: Είναι ένα σπάνιο είδος καρκίνου το οποίο εμφανίζεται στους ιστούς της μεμβράνης της θωρακικής κοιλότητας (pleural mesothelioma), είτε της μεμβράνης της κοιλότητας του υπογαστρίου (peritoneal mesothelioma). Είναι ένας πολύ επικίνδυνος επιθετικός καρκίνος που εξελίσσεται ταχύτατα με αποτέλεσμα το θάνατο του ασθενούς σε διάστημα μικρότερο από ένα έτος. Ο ακριβής μηχανισμός της ασθένειας παραμένει άγνωστος, καθώς επίσης και τα αίτια αυτής. Η μόνη γνωστή αιτία του μεσοθηλιώματος είναι η έκθεση του ατόμου σε ίνες αμιάντου. Ο χρόνος επώασης της ασθένειας είναι 30 – 40 χρόνια.

Υπεζωκοτικές πλάκες: Είναι μία καλοήθης κατάσταση χαρακτηριστική της έκθεσης σε αμίαντο, χωρίς να παρουσιάζονται διαταραχές στην αναπνευστική λειτουργία. Οι υπεζωκοτικές πλάκες είναι αμφιτερόπλευρες, αποτελούνται από υαλοϊνώδες υλικό, βρίσκονται στον τοιχωματικό υπεζωκότα και με την πάροδο του χρόνου ασβεστοποιούνται.
 

Άλλες ασθένειες: Υπάρχουν ασθένειες που παρουσιάζονται συχνότερα μεταξύ ατόμων που εκτίθενται σε αμίαντο παρά στον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτές περιλαμβάνουν τον καρκίνο του οισοφάγου, τον καρκίνο του στομάχου, τον καρκίνο του εντέρου, τον καρκίνο του παγκρέατος κ.ά.

Είναι δεδομένο ότι ο κίνδυνος εμφάνισης ασθενειών που σχετίζονται με την έκθεση σε αμίαντο διαφέρε,ι τόσο ανάλογα με τον τύπο του εργασιακού χώρου όπου συμβαίνει η έκθεση όσο και με την ίδια την έκθεση. Επιπρόσθετα, διαφορετικοί τύποι ινών αμιάντου μπορεί να συνδέονται με διαφορετικούς κινδύνους για την υγεία. Για παράδειγμα, τα αποτελέσματα πολλών ερευνών οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κροκιδόλιθος και ο αμοσίτης έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να προκαλέσουν καρκίνο του πνεύμονα, αμιάντωση και ιδιαίτερα μεσοθηλίωμα.
Ακόμη όμως και έτσι, κανένας τύπος αμιάντου δεν μπορεί να θεωρηθεί ακίνδυνος και για το λόγο αυτό οι εργαζόμενοι πρέπει πάντοτε να λαμβάνουν τις κατάλληλες προφυλάξεις.
Οι κίνδυνοι για την υγεία από την έκθεση σε αμίαντο έχουν αναγνωριστεί στους εργαζόμενους στα ναυπηγοεπισκευαστικά επαγγέλματα, στους εργαζόμενους στα ορυχεία αμιάντου, στην κατασκευή υφάνσιμων ινών, στην παραγωγή άλλων προϊόντων αμιάντου, σε εργασίες μόνωσης, σε κατασκευαστικές εργασίες, σε επισκευές φρένων κ.λπ. Οι εργαζόμενοι στις κατεδαφίσεις καθώς και οι πυροσβέστες μπορεί επίσης να εκτεθούν σε αμίαντο. Επισημαίνεται ότι η αμιάντωση συμπεριλαμβάνεται στις επαγγελματικές ασθένειες που περιέχει το άρθρο 40 του κανονισμού του Ι.Κ.Α. Το μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα έχει επίσης ενταχθεί στο ίδιο άρθρο και αναγνωρίζεται πλέον ως επαγγελματική ασθένεια.